Tijdens mijn lezingen verzuchten mensen vaak: “Het is allemaal zo verwarrend. Er is zoveel informatie op internet en het is allemaal zó tegenstrijdig. De één zegt dit, de ander zegt dat en allemaal zijn ze even stellig. Wie moet je nou geloven?” Vandaag vertel ik je over de vier hypes die de verwarring alleen maar groter maken.
De zeven handvatten
Een half jaar geleden schreef ik ook al eens een blog over de verwarring en ik reikte je toen 7 handvatten aan die je kunnen helpen om je weg te vinden in alle tegenstrijdige informatie. Ik zal ze je nog eens kort vertellen:
1. Gebruik je hoofd. Ofwel: vergeet niet zélf na te denken. Soms worden er dingen beweerd waarvan je kunt bedenken dat ze onzin zijn. Bijvoorbeeld: een calorie is een calorie. Iedereen weet en voelt dat de calorieën uit het ene voedsel iets heel anders met je lichaam doen dan calorieën uit ander voedsel.
2. Gebruik je lichaam. Je lichaam liegt niet! Je lichaam vertelt je wat goed voor je is. Voedsel dat je blijvend energiek, vitaal en slank maakt, is gezond!
3. Kijk naar wie het zegt. Het is wat confronterend, maar kijk naar degene die je het advies geeft: hoe gezond en vitaal is hij of zij?
4. Luister naar je hart. Passen de adviezen die je krijgt bij jouw persoonlijke waarden? Wil jij je echt voeden met voedsel dat ten koste van anderen gaat?
5. Luister naar de wetenschap. In tegenstelling tot wat er vaak beweerd wordt, is er wel degelijk een behoorlijke overeenstemming in alle onderzoeken: groente en fruit is de basis van goede gezondheid – dat ontkent niemand!
6. Volg het geld. Veel adviezen die je krijgt zijn eigenlijk verkapte marketingboodschappen. Stel jezelf de vraag: wat is het persoonlijk belang van degene die mij het advies geeft?
7. Leer van de geschiedenis. Wees nou eerlijk: voedsel dat generaties lang grote populaties gezond en energiek heeft gehouden (zoals granen) kan onmogelijk in de 21e eeuw plotseling een bedreiging zijn voor de volksgezondheid.
De verwarring en de hypes
De verwarring wordt vergroot omdat een aantal overtuigingen inmiddels is uitgegroeid tot een hype. Iedereen praat erover en als heel veel mensen hetzelfde zeggen, lijkt het waar te zijn. Toch zegt het aantal mensen dat een overtuiging deelt helemaal niks over de waarheid ervan. Er was een tijd dat vrijwel iedereen slavenhandel acceptabel vond – toch is dat nooit oké geweest!
Deze vier hypes kom je overal tegen:
1. superfoods zijn onmisbaar voor een goede gezondheid
2. suiker is vergif voor je lichaam
3. brood is schadelijk voor je gezondheid
4. het oerdieet is het meest natuurlijke dieet
Natuurlijk bevat elk van deze vier hypes ook waarheid, anders zou het nooit zo’n grote vlucht kunnen nemen. Maar ik denk toch dat deze ideeën je op het verkeerde been zetten en dus eigenlijk misverstanden zijn. Ik zal je kort vertellen over elk van deze vier misverstanden.
HYPE 1 – Superfoods zijn onmisbaar
Allerlei blogs vertellen je dat superfoods dé sleutel te zijn naar optimale gezondheid. Als je maar genoeg chiazaden, gojibessen, macapoeder, rauwe cacao of tarwegras eet, zul je sterk en gezond worden.
De waarheid van deze hype is dat superfoods bijzonder veel goede nutriënten bevatten en dus in de meeste gevallen heel gezond zijn. Dat is zelfs de definitie van een superfood: voedsel dat extreem veel nutriënten bevat per calorie. Maar het misverstand is dat je ze nodig zou hebben voor een optimale gezondheid.
Wie een gevarieerd (hoofdzakelijk) plantaardig eetpatroon heeft van groente, knollen, fruit, granen, peulvruchten, noten, zaden, kiemen en paddenstoelen hoeft zich over de nutriënten geen zorgen te maken. Veel ‘gewone’ bladgroenten, noten en zaden kun je gerust ook superfoods noemen (lees mijn blog De tien superfoods die je wél kunt betalen). Bovendien maken superfoods de consumptie van schadelijk voedsel zoals geraffineerde producten en dierlijke producten niet goed.
HYPE 2 – Suiker is vergif voor ons lichaam
Suiker heeft een slechte naam. Je wordt er dik van, het neemt je energie weg, je krijgt er diabetes van, het laat kanker groeien… als je dat allemaal hoort, ga je vanzelf je best doen om suiker te mijden. Geen suiker meer in thee en koffie, geen gezoete frisdranken meer, geen kant-en-klare producten waar altijd suiker in zit… En daar ben ik het van harte mee eens. Geraffineerde suiker is troep die je maar beter kunt laten staan.
Maar, zeggen sommige deskundigen, je moet ook de suikers uit fruit, uit aardappelen, uit rijst en granen (brood) laten staan. Suiker is suiker, zeggen ze. En daar gaat het fout! Want niet alle suiker is slecht voor je – integendeel!
De wetenschappelijke verzamelnaam voor suiker is koolhydraten. Koolhydraten bestaan in heel veel verschillende vormen, van enkelvoudige suikers zoals glucose en fructose tot de meervoudige suikers zoals zetmeel. Koolhydraten komen eigenlijk alleen in planten voor – vlees, vis en eieren bevatten in het geheel geen koolhydraten (alleen melk een beetje). Groente, fruit, knollen, granen en peulvruchten geven hun energie vooral in de vorm van koolhydraten.
Wie dus planten zegt, zegt koolhydraten. Wie plantaardig eet, eet meestal koolhydraatrijk. Maar datzelfde plantaardige voedsel is ook bijzonder rijk aan nutriënten, antioxidanten en vezels. En het is die combinatie die het zo ontzettend gezond voor ons maakt. Bovendien is ons lichaam gebouwd op het verwerken en verbranden van koolhydraten – het is de primaire brandstof. Elke cel in ons lichaam vraagt om suiker.
Het gaat fout als we ofwel suiker eten zonder de vezels en de nutriënten (dus geraffineerd suiker) of als we suikerrijk eten terwijl we ook veel vetten nuttigen. Geniet dus van de suikers uit groente, fruit, granen en peulvruchten – je lichaam is je er dankbaar voor!
HYPE 3 – brood is schadelijk voor je gezondheid
De nieuwste hype is: brood is gevaarlijk. Het boek Broodbuik van William Davis is ook in Nederland een groot succes. Maar ook boeken als De voedselzandloper van Kris Verburgh en Oersterk van Richard de Leth raden het eten van granen in het algemeen en brood in het bijzonder af.
Ze doen dat overigens met heel verschillende argumenten. De één wijst op teveel koolhydraten in granen (zie hype 2), de ander heeft het over de gluten en een derde wijst op het fytinezuur dat in granen zit en mineralen van je lichaam zou ‘stelen’. En ja, als zoveel mensen het roepen, en er zijn zoveel verschillende argumenten, dan zal het toch wel waar zijn, denk je bijna.
Toch zou ik je in dit verband willen wijzen op mijn handvat nummer 7: leer van de geschiedenis. Grote populaties in Europa en het Middenoosten zijn eeuwenlang sterk, gezond en oud geworden op een dieet van voornamelijk granen. Onlangs nog kopte De Volkskrant dat de Romeinse gladiatoren vooral gerst aten (the Barleymen). Dat geeft toch te denken. Hoe zou voedsel dat eeuwenlang een gezonde basis gaf, nu plotseling zo schadelijk zijn voor onze gezondheid? Ik zou zeggen: think again!
In mijn ogen zijn de oordelen die over graan wordt geveld een gevolg van reductionisme en versimpeling. Gluten kunnen inderdaad in sommige gevallen tot schade van de darm leiden (1 op de 100 mensen heeft een glutenintolerantie). Fytinezuur is inderdaad schadelijk als je dat in hele grote hoeveelheden binnen krijgt. Koolhydraten zonder vezels kunnen inderdaad de bloedsuikerspiegel opstuwen… maar dat alles rechtvaardigt niet zo’n algemeen oordeel als: brood is slecht.
Kwalitatief goed brood, gebakken van volle granen is een uitstekende bron van energie en bouwstoffen en kan een hele goede plaats hebben in een gevarieerd en gebalanceerd plantaardig eetpatroon.
HYPE 4 – Het oerdieet is het meest natuurlijke dieet
Het oerdieet is hot! Het verhaal spreekt tot de verbeelding: de oermens die voor zijn grot zat, zal vast ook oersterk zijn geweest. Wij verlangen naar dit oergevoel. En nee, vraag ons niet om onze smartphones, auto’s en laptops op te geven… daar kunnen we niet zonder. Maar eten als de oermens, dat lijkt ons wel wat.
Die oermens zou veel vlees, vis en eieren hebben gegeten, zo zeggen de deskundigen. En ja, daarnaast ook groenten, wilde kruiden, zaden en paddenstoelen. Melk, granen, peulvruchten en veel zoet fruit zou niet voor handen zijn geweest, dus dat moeten wij dan ook maar laten staan.
En ziedaar: mensen die ‘oer’ gaan eten worden ook inderdaad gezonder. Maar dat is natuurlijk geen wonder. Ze laten de melk staan en ze gaan puurder eten. Meer groenten dan voorheen, minder pakjes en zakjes… dát ga je merken! Maar betekent dat dat het een gezond eetpatroon is? En betekent dat dat het een duurzaam eetpatroon is?
Ik schreef er eerder een blog over (Vijf redenen waarom het Paleodieet ons niet verder helpt) en ook in mijn boek leg ik uit waarom ik denk dat het Oerdieet een grote vergissing is. Het is een geromantiseerd beeld van een tijd waar we nog maar nauwelijks beeld van hebben en het is bovendien een eetpatroon dat noch gezond, noch duurzaam is. In veel gevallen lijkt het vooral een goed excuus om veel vlees, vis en eieren te blijven eten…
Eeuwenlange gezondheid
Vier hypes die je overal tegenkomt. En omdat het hypes zijn, lijken ze algemeen aanvaard. Ik wil je uitdagen er nog eens goed naar te kijken en kritische vragen te stellen! De geschiedenis leert dat ook in de voedingsleer de ene mode de andere opvolgt. Wees gewaarschuwd.
Kijk daarentegen naar het eetpatroon van de grote culturen waarvan we tientallen eeuwen geschreven geschiedenis hebben. Op elk continent zie je hetzelfde beeld: de basis van een gezond eetpatroon was een koolhydraatrijk, meestal zetmeelhoudend en dus plantaardig product: van rijst in het Oosten en Afrika tot mais en bonen in Afrika en Zuid-Amerika, en van de aardappel in Midden- en Noord Amerika (en later Europa) tot granen in het Midden-Oosten en Europa. Daar omheen werden groenten, fruit, kruiden, noten en zaden gegeten en vaak kleine hoeveelheden vlees of vis. Het eetpatroon van de meeste grote culturen gedurende de hele beschreven geschiedenis was voornamelijk plantaardig.